Het resultaat is schematisch weergegeven in onderstaande figuur. Hiermee wordt de ruimtelijke samenhang van oorzaken, gevolgen en maatregelen zichtbaar.
De watersysteemanalyses van de ruimtelijke variatie voor een gebied zijn belangrijk voor waterschappen, provincies en andere overheden. De nieuwe analyses van de variatie in tijd zijn ook belangrijk voor drinkwaterproducenten, bij het achterhalen van trends in de zuiveringsopgave. Ze helpen ook bij het vaststellen of (nieuwe) economische activiteiten de waterkwaliteit hebben verslechterd, of dat maatregelen een positief effect hebben.
Een systeemgerichte evaluatie is altijd belangrijk, en samenwerken aan maatregelen ligt voor de hand. Inname-punten voor drinkwaterproductie liggen immers in het beheergebied van een waterschap, een provincie of Rijkswaterstaat. Meer over het kiezen en implementeren van maatregelen vind je onder de R(esponse) van DPSIR.
Inzicht in de rol van chemische verontreinigingen op systeemniveau wordt in twee stappen verkregen.
- Samenvatten per locatie / monster
- Samenvatten en inzicht verkrijgen op systeemniveau
In het achtegronddocument 'Diagnose en communicatie van de effecten van chemische verontreiniging op aquatische ecosystemen' lees je hoe de Sleutelfactor Toxiciteit bij deze twee stappen leidt tot samenvatten van de diagnose van de rol van mengsels op watersysteemniveau.
Ad 1. Samenvatten per locatie / monster
Een overzicht vat de resultaten van de DPSIR-analyse samen. Per locatie leidt dit tot een intuïtieve diagnose, waarbij (in het voorbeeld) de effecten op de visfauna (‘oranje') veroorzaakt kunnen zijn door een hydromorfologische factor (‘geel') en stoffen (‘oranje’ en ‘geel’), voor bepaalde stofgroepen of bioassays). In de witte blokken staan de gegevens over Drivers en Pressures (links) en de mogelijke maatregelen (rechts).
Ad 2. Samenvatten en inzicht verkrijgen op systeemniveau
De diagnose per monsterplek wordt in een watersysteemverkenning samengevat als kaartbeeld (zie boven), zodat de ruimtelijke samenhang van problemen en maatregelen duidelijk wordt.
Bepalen toxische druk met 'Kaart toxische druk Nederland' 2013–2018
Voor bijna 86 honderd locaties in Nederland is voor de periode 2013-2018 met behulp van de Sleutelfactor Toxiciteit aan de hand van bestaande monitoringdata de toxische druk bepaald. Dat wil zeggen: het gezamenlijk effect dat álle aangetroffen stoffen in interactie met elkaar hebben op het leven in en rond het water. De toxische druk van chemische verontreiniging is ingedeeld in vijf klassen van chemische verontreiniging.
De toxische druk is te zien is op de (zoombare) kaart van Nederland hieronder (gebaseerd op de monitoringgegevens van 2013 tot en met 2018).
Toelichting
De verschillende regio’s worden gekenmerkt door stofgroepen die sterk bijdragen aan de toxiciteit. Dat kan verkend worden door op de 2e knop (links, het ‘stapeltje’) te drukken, en in het venster ‘tox’ in te vullen. Daarna kan gekozen worden voor kaarten met de toxische druk van specifieke stofgroepen. Een uitgebreide toelichting is te vinden in een artikel in Nature Today.
Het is belangrijk om te onderkennen dat de getoonde toxiciteit een onderschatting kan zijn van de werkelijke toxiciteit. Dat gebeurt, als er stoffen wel aanwezig zijn, maar niet gemeten worden. De kaarten zijn dus informatief voor het nemen van maatregelen voor gemeten stoffen en hun mengsels. Maar er moet altijd kritisch gekeken worden of de waarschijnlijk aanwezige stoffen ook gemeten zijn. Om dat te controleren heeft het instrument een opzoektabel (van landgebruik naar stoffen die gebruikt worden).
Noot: de SFTox-analyse voor een beheergebied kan dus voortbouwen op bestaande analyses van de toxische druk. Daarbij is vooral belangrijk in beeld te krijgen welke stoffen lokaal kunnen voorkomen, door de analyse van eventuele extra Drivers en Pressures.
Bestaande kennis over normoverschrijdingen
Kaarten met de gebruikelijke KRW-beoordelingen van de waterkwaliteit staan in het Compendium voor de Leefomgeving. Voor prioritaire stoffen toont het compendium een kaart die het KRW-eind-oordeel weergeeft en een kaart die aangeeft voor hoeveel stoffen de norm is overschreden. Voor de specifieke verontreinigende stoffen bestaan deze kaarten ook.
Bestaande kennis toxische druk en hydrologie
Hydrologische modellen kunnen – aanvullend op de SFTox-kaarten en de KRW-kaarten die hierboven getoond zijn – behulpzaam zijn bij de evaluatie van de mogelijke bronnen van verontreinigingen. De modellen en de kennis van stoffen en hun emissies zijn echter nog onvoldoende precies om de toxische druk benedenstrooms van de emissiebron te kunnen voorspellen. Maar de hydrologische inzichten zijn wel belangrijk als hulpmidden, zoals beschreven in het onderstaande rapport.
Kaarten die met de beschikbare methoden zijn afgeleid tonen namelijk aan dat stoffen (en dus ook toxische druk) zich verplaatsen binnen in een hydrologische systeem. Door het verkrijgen van inzicht in de fractie ‘bovenstrooms water’ wordt duidelijk of en hoe sterk een lokaal waterlichaam beïnvloed wordt door een bovenstroomse bron. Via de kaart van de ‘fractie RWZI-effluent’ is zichtbaar gemaakt welke waterlichamen bijvoorbeeld waarschijnlijk beïnvloed kunnen worden door medicijnresten. Via de kaart van de ‘fractie Rijn-water’ is zichtbaar gemaakt dat verontreinigingen in de Rijn terug te vinden zijn tot in het noorden van Nederland.
Met de hydrologische kaarten kan dus worden ingeschat of bovenstroomse locaties een lokaal watersysteem beïnvloeden. Dat is in bovenstaande kaarten uitgedrukt als fractie, bijvoorbeeld zoals RWZI-effluent in een lokaal waterlichaam. Als die fractie belast is met chemische stoffen, is sprake van toxische druk van bovenstroomse bronnen. De kleur geeft de ernst van de vervuiling aan.
Bestrijdingsmiddelen Atlas
Bestaande specifieke gegevens over de monitoring van bestrijdingsmiddelen zijn beschikbaar via de Bestrijdingsmiddelen Atlas. De mate waarin bestrijdingsmiddelen de waterkwaliteit beïnvloeden is vastgelegd in de eenheid ‘Som Norm Overschrijdingen’ (SNO). De SNO is een milieukwaliteitsmaat, waarin de mate van normoverschrijdingen worden gesommeerd over alle gemeten stoffen op één meetmoment op een meetpunt. De hieronder getoonde kaart is uit de Bestrijdingsmiddelen-atlas van 2016. Die Atlas wordt continu bijgewerkt. Zie voor de actuele informatie deze pagina.